ഒരു നൂറ്റാണ്ടോളമായി ലോകത്തിന്റെ സിനിമാ ഭൂപടത്തിൽ തങ്ങളുടേതായ കൈയൊപ്പ്‌ ചാർത്തിയ സിനിമാ വ്യവസായമാണ് ഇറാനിലേത്. 1979 ലെ ഇറാനിയൻ വിപ്ലവാനന്തരവും വൈവിധ്യമാര്‍ന്ന സിനിമാ ആവിഷ്‌കാരങ്ങൾ രാജ്യത്തിനത്ത് നിർമ്മിക്കപ്പെടുകയും ലോകത്തിന്റെ സകല കോണുകളിലുമെത്തുകയും നിരൂപണങ്ങൾക്ക് വിധേയമാക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. മജീദ് മജീദിയെ പോലുള്ള സിനിമ സംവിധായകർ പരിചയപ്പെടുത്തേണ്ട ആവശ്യമില്ലാത്ത വിധം കേരളീയർക്ക് സുപരിചിതനാണ്. ഗ്രാമീണ പശ്ചാത്തലങ്ങളുള്ളതും, കുടുംബ-സാമൂഹ്യ-രാഷ്ട്രീയ ഉള്ളടക്കങ്ങളുമുള്ള എത്രയെത്ര ഹൃദ്യമായ സിനിമകളാണ് നമ്മെ നൊമ്പരപ്പെടുത്തുകയും ചിന്തിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തിട്ടുള്ളത്.
എന്നാൽ സെൻസർഷിപ്പിൻറെ പേരിൽ കടുത്ത നിയന്ത്രണങ്ങൾക്കും ശക്തമായ പ്രതിബന്ധങ്ങൾക്കുമിടയിലാണ് ഇത്തരം സിനിമകൾ രാജ്യത്ത് റീലീസ് ചെയ്യപ്പെടുന്നത് എന്നതാണ് യാഥാർഥ്യം. പ്രതിഭാധനരായ നിരവധി സംവിധായകരാണ് ഇത്തരം നിയന്ത്രണങ്ങളോട് പൊരുതുകയും ലോകോത്തര നിലവാരത്തിലുള്ള സിനിമകള്‍ നിർമ്മിക്കുകയും ചെയ്യുന്നത്.
ഇത്തരം പ്രതിബന്ധങ്ങളെ സർഗ്ഗാത്മകതയിലൂടെ മറികടക്കുകയും അന്താരാഷ്ട്ര നിരൂപക പ്രശംസ നേടുകയും ചെയ്ത 10 ഇറാനിയൻ ചലച്ചിത്ര പ്രവർത്തകരെ പരിചയപ്പെടുത്തുകയാണ് ഇവിടെ:
- അസ്ഗർ ഫർഹാദി (Asghar Farhadi): മികച്ച വിദേശ ചിത്രത്തിനുള്ള ഓസ്കാർ രണ്ട് തവണ നേടിയ ചുരുക്കം സംവിധായകരിൽ ഒരാളാണ് അദ്ദേഹം. A Separation (2011), The Salesman (2016) എന്നീ ചിത്രങ്ങൾക്കായിരുന്നു ഓസ്കാർ ലഭിച്ചത്. ട്രംപിന്റെ മുസ്ലീം യാത്രാ നിരോധനത്തിന് (Muslim travel ban) തൊട്ടു പിന്നാലെ നടന്ന രണ്ടാമത്തെ ചടങ്ങ് ഫർഹാദി ബഹിഷ്കരിച്ചു. ഓസ്കാർ എൻട്രികൾക്ക് പിന്നിൽ പ്രവർത്തിച്ചത് ഇറാനിയൻ ഉദ്യോഗസ്ഥരാണെങ്കിലും, രാജ്യത്തു നിലനിൽക്കുന്ന ശക്തമായ സെൻസർഷിപ്പിനെതിരെ 2019 ൽ അദ്ദേഹം പ്രതികരിക്കുകയുണ്ടായി.
- മുഹമ്മദ് റസൂലോഫ് (Mohammad Rasoulof): ‘എ മാൻ ഓഫ് ഇന്റഗ്രിറ്റി’ എന്ന ചിത്രവുമായി കാൻസ് ചലച്ചിത്രമേളയിൽ അവാർഡ് നേടിയ റസൂലോഫ് 2017 സെപ്റ്റംബറിലാണ് ഹാംബർഗിൽ നിന്നും ഇറാനിലേക്ക് മടങ്ങിയത്. ഇറാനിയൻ അധികൃതർ റസൂലോഫിന്റെ പാസ്‌പോർട്ട് കണ്ടുകെട്ടുകയും പുതിയ ചിത്രങ്ങൾ സംവിധാനം ചെയ്യുന്നതിൽ നിന്ന് വിലക്കുകയും ചെയ്തു. 2019 ജൂലൈയിൽ ഒരു വർഷത്തെ തടവിന് ശിക്ഷിക്കപ്പെട്ട അദ്ദേഹം, 2020 ൽ ഗോൾഡൻ ബിയർ (Golden Bear) അവാര്ഡിനര്ഹമായ ‘ദേർ ഈസ് നോ ഈവിൾ’ എന്ന ചിത്രം നിര്മിക്കുകയുണ്ടായി.
- അബ്ദുൾറെസ കഹാനി (Abdolreza Kahani): തന്റെ മൂന്ന് സിനിമകൾ നിരോധിച്ചതിനെ തുടർന്ന് 2015 ൽ ഇറാനിൽ നിന്നും ഫ്രാൻസിലേക്ക് കുടിയേറിയ കഹാനിക്ക് അന്താരാഷ്ട്ര സിനിമ ഫെസ്ടിവലുകളിൽ അവ പ്രദര്ശിപ്പിക്കുന്നതിൽ വിലക്കുണ്ടായിരുന്നു. “ഞങ്ങൾ സെൻസർഷിപ്പിലാണ് ജനിക്കുന്നത്, സാഹിത്യങ്ങളേയും, സംഗീതത്തെയും, സിനിമകളെയും മാത്രമല്ല സെൻസർഷിപ്പ് ബാധിക്കുന്നത്, വീടുകളിൽ നിന്ന് തന്നെ സെൻസർഷിപ്പ് ആരംഭിക്കുന്നു” ഇറാനിലെ മനുഷ്യാവകാശ കേന്ദ്രത്തോട് (CHRI) ഒരു ഇന്റർവ്യൂവിൽ അദ്ദേഹം പറയുകയുണ്ടായി.
- കിയാനോഷ് അയാരി (Kianoush Ayari): അന്തരാഷ്ട്ര സിനിമ ഫെസ്റ്റിവുകളിൽ പ്രദർശിപ്പിച്ച സിനിമകൾക്ക് സ്ക്രീനിംഗ് പെർമിറ്റ് ലഭിക്കാൻ വർഷങ്ങളെടുക്കും. ചില എഡിറ്റുകൾ നടത്താൻ സംവിധായകൻ സമ്മതിച്ചതിനെത്തുടർന്ന് കഴിഞ്ഞ വർഷം ആണ് The Paternal House (2012) ഇറാനിൽ പ്രദശനത്തിനെത്തിയത്. എന്നാൽ, ഒരാഴ്ചയ്ക്ക് ശേഷം 2019 നവംബറിൽ ചിത്രം നിരോധിക്കപ്പെട്ടു. രാജ്യത്തെ സെൻസർഷിപ്പ് നയങ്ങൾക്കെതിരിൽ ശക്തമായ പ്രധിഷേധമുയരുകയും 200 ഓളം സിനിമാ രംഗത്തെ പ്രമുഖർ അഭിപ്രായ സ്വാതന്ത്ര്യത്തിനായി പരസ്യക്കത്ത്‌ പുറപ്പെടുവിക്കുകയും ചെയ്തു.
- ബഹ്‌മാൻ ഘോബാദി (Bahman Ghobadi): ഇറാനിയൻ-കുർദിഷ് ചലച്ചിത്ര സംവിധായകൻ ബഹ്‌മാൻ ഘോബാദിയാണ് ലോകത്തെ ആദ്യത്തെ കുർദിഷ് ഭാഷാ ഫീച്ചർ ചലച്ചിത്രമായ A Time for Drunken Horses (2000) നിർമിച്ചത്. No One Knows About Persian Cats (2009) എന്ന ഇൻഡി സംഗീതങ്ങളെക്കുറിച്ച സെമി ഡോക്യുമെന്ററി നിര്മിച്ചതിന് ശേഷം രഹസ്യാന്വേഷണ ഏജന്റുമാർ ആവർത്തിച്ച് ഭീഷണിപ്പെടുത്തുകയും ഘോബാദി ഇറാനിൽ പലായനം ചെയ്യുകയും ചെയ്തു. ഈ രണ്ട് ചിത്രങ്ങളും കാൻസ് (Cannes) മേളയിൽ അവാർഡുകൾ നേടി.
- മർ‌ജെയ്ൻ സത്രാപി (Marjane Satrapi): കൗമാര പ്രായത്തിൽ തന്നെ ഇറാൻ വിട്ട മർ‌ജെൻ ഒരു എഴുത്തുകാരനെന്ന നിലയിലും ചലച്ചിത്രകാരനെന്ന നിലയിലും ഇറാനിയൻ അധികാരികളുമായി നേരിട്ട് ഏറ്റുമുട്ടേണ്ടി വന്നിട്ടില്ല. സിനിമയിലേക്ക് രൂപകൽപ്പന അവരുടെ പ്രസിദ്ധമായ Persepolis എന്ന കോമിക്ക് പുസ്തകം 2007-ൽ കാൻസ് ജൂറി പുരസ്കാരം നേടി. 2019 ൽ ഇറങ്ങിയ മർജയന്റെ ‘റേഡിയോആക്റ്റീവ്’ എന്ന സിനിമ പ്രേക്ഷക പ്രശംസ പിടിച്ച് പറ്റിയിരുന്നു.
- മൊഹ്‌സെൻ മഖ്മൽബാഫ് (Mohsen Makhmalbaf): സെപ്തംബർ 11 ആക്രമണത്തിന് തൊട്ടുമുമ്പ് പുറത്തിറങ്ങിയ മഖ്മൽബാഫിന്റെ Kandahar (2001) അഫ്ഗാൻ സ്ത്രീകളുടെ അവസ്ഥയെക്കുറിച്ച വിഖ്യാത ചിത്രമാണ്. നിരവധി പുരസ്കാരങ്ങൾ വാങ്ങിക്കൂട്ടിയ ഈ സംവിധായകന്റെ പല സിനിമകളും ഇറാനിൽ നിരോധിച്ചിരിക്കുന്നു. അഹ്മദി നെജാദിന്റെ തിരഞ്ഞെടുപ്പ് വിജയത്തിന് ശേഷം ഫ്രാൻസിൽ താമസിക്കാനായി രാജ്യം വിട്ട അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഏറ്റവും പുതിയ ഫീച്ചർ ചിത്രം 2014 ൽ വെനീസ് ചലച്ചിത്രമേളയിൽ പ്രദർശിപ്പിച്ച The President ആണ്.
- സമീറ മഖ്മൽബാഫ് (Samira Makhmalbaf): ഇറാന്റെ പുതുതലമുറയെ ഏറ്റവും സ്വാധീനിച്ച സംവിധായകരിൽ ഒരാളാണ് മൊഹ്‌സെൻ മഖ്മാൽബാഫിന്റെ മകൾ കൂടിയായ സമീറ. ആദ്യ ഫീച്ചർ ചിത്രം The Apple 1998 ൽ കാൻസ് ചലച്ചിത്രമേളയിൽ പ്രദർശിപ്പിച്ച അവരെ Blackboards രണ്ട് വർഷത്തിന് ശേഷം കാൻസ് ജൂറി പുരസ്കാരം നേടി. കാൻസ്, വെനീസ്, ബെർലിൻ തുടങ്ങിയ സിനിമ ഫെസ്റ്റിവുകളിൽ ജൂറി അംഗമാകുന്ന ഏറ്റവും പ്രായം കുറഞ്ഞ സ്ത്രീയായി സമീറ.
- ജാഫർ പനാഹി (Jafar Panahi): 1995 ൽ പുറത്തിറങ്ങിയ The White Balloon എന്ന ചിത്രത്തിലൂടെ കാൻസ് അവാർഡ് നേടിയ പനാഹി ഇറാനിലെ ശക്തമായ നിയന്ത്രണങ്ങൾക്കിടയിലും അന്താരാഷ്ട്ര പ്രസിദ്ധി നേടിയ സംവിധായകരിലൊരാളാണ്. 2010 മുതൽ, സിനിമകൾ നിർമ്മിക്കുന്നതിലും രാജ്യം വിടുന്നതിലും അദ്ദേഹത്തെ വിലക്കിയിട്ടുണ്ട്. എങ്കിലും 2015 ൽ ഗോൾഡൻ ബിയർ പുരസ്കാരം നേടിയ Taxi, മികച്ച തിരക്കഥക്കുള്ള 2018 ലെ കാൻസ് പുരസ്കാരം നേടിയ 3 Faces എന്നീ ചിത്രങ്ങൾ അദ്ദേഹം രഹസ്യമായി സംവിധാനം ചെയ്തു.
- ഷിറിൻ നെഷാത്ത് (Shirin Neshat): വെനിസ് ബിനാലെയിൽ (Venice Biennale) അന്താരാഷ്ട്ര പുരസ്കാരം നേടിയ ഷിറിന്റെ ഒരു ദശാബ്ദത്തിനുശേഷമുള്ള ഫീച്ചർ അരങ്ങേറ്റമായിരുന്നു Women Without Men. 2009 ലെ വെനീസ് ചലച്ചിത്രമേളയിൽ ഏറെ ശ്രദ്ധിക്കപ്പെട്ട ചിത്രമായിരുന്നു അത്. രാഷ്ട്രീയ ഉച്ചനീചത്വങ്ങൾക്കെതിരിൽ നിരന്തരം ശബ്ദമുയർത്തുന്ന അവർ ഇപ്പോൾ ന്യൂയോർക്കിൽ പ്രവാസിയായി ജീവിക്കുന്നു. “പടിഞ്ഞാറിനെ വിമർശിച്ചു കൊണ്ട് ഞാൻ ഇവിടെ ജീവിക്കുമ്പോൾ, ഇറാനിലെ വനിതാ കലാകാരന്മാർ ഇപ്പോഴും സെൻസർഷിപ്പ്, പീഡനം, വധശിക്ഷ എന്നിവ അനുഭവിക്കേണ്ടി വരുന്നു” അവർ പറയുന്നു.
കടപ്പാട്: എലിസബത്ത് ഗ്രെനിയർ, ഖന്തര